بە واژۆکردنی بەیاننامەیەکی هاوبەش لەگەڵ نەتەوە یەکگرتووەکان سەبارەت بە ڕێگریکردن و وەڵامدانەوەی توندوتیژی سێکسی پەیوەندیدار بە ململانێکان لە ساڵی 2016، حکومەتی عێراق بەڵێنیدا هاوکاری لەگەڵ نەتەوە یەکگرتووەکان بکات و ئەولەویەت بە بەرپرسیارێتی توندوتیژی سێکسی بدات لە ڕێگەی بەهێزکردنی توانای نەتەوەیی هەروەها دەسەڵاتدارانی هەرێم، لەوانە لیژنەی جینۆسایدی کوردستان بۆ دۆکیومێنتکردن و لێکۆڵینەوە و دادگاییکردنی ئەو تاوانانە، بەپێی یاسا نەتەوەییە جێبەجێکراوەکان.

لە وەڵامی داواکاری عێراق بۆ هاوکاری نێودەوڵەتی لە ساڵی 2017 دا بۆ دڵنیابوون لەوەی ئەندامانی داعش بەرپرسیار دەکرێن،تیمی لێکۆڵینەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ بەرزکردنەوەی بەرپرسیارێتی ئەو تاوانانەی لەلایەن داعشەوە ئەنجامدراون لە ڕێگەی بڕیاری 2379 ی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان لە 21 ئەیلوولی 2017 دامەزرا. UNITAD فەرمانی پێکراوە پشتیوانی لە هەوڵە ناوخۆییەکانی عێراق بکات بۆ ئەوەی داعش بەرپرسیار بکات لەو تاوانانەی لە وڵاتەکەدا ئەنجامی داوە بە "کۆکردنەوە و پاراستن و هەڵگرتنی بەڵگە لە عێراق لەو کردەوانەی کە لەوانەیە ببێتە تاوانی جەنگ و تاوانەکانی دژی مرۆڤایەتی و جینۆساید کە لەلایەن گروپی تیرۆریستی داعشەوە ئەنجامدراون لە عێراق بە بەرزترین پێوەر بۆ دڵنیابوون لە فراوانترین بەکارهێنان لەبەردەم دادگا نیشتمانییەکان و تەواوکردنی لێکۆڵینەوەکان کە لەلایەن دەسەڵاتدارانی عێراقیەوە ئەنجام دەدرێن، یان لێکۆڵینەوەکان کە لەلایەن دەسەڵاتدارانی وڵاتانی سێیەمەوە ئەنجام دەدرێن لەسەر داوای ئەوان." سەرەڕای ئەوەش، سەرۆکی UNITAD ڕێگەی پێدراوە "کار لەگەڵ ڕزگاربووان بکات بە شێوەیەک کە لەگەڵ یاسا نیشتمانییە پەیوەندیدارەکاندا بگونجێت بۆ دڵنیابوون لەوەی کە بەرژەوەندییەکانیان لە بەدەستهێنانی بەرپرسیارێتی بۆ داعش بە تەواوی دانپێدانراوە. [1]

لە ۲۷ی ئایار ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان بە کۆی دەنگ بڕیاری ژمارە ٢٥٧٦ (۲۰۲۱) ی پەسەند کرد بۆ درێژکردنەوەیئەرکی نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ هاریکاری عێراق (یونامی) بەهۆی پێویستی بەرپرسیارکردنی ئەنجامدەرانی توندوتیژی سێکسی و بنەمای جێندەری پەیوەندیدار بە ململانێ، بۆ دابینکردنی تەندروستی دەروونی و پشتیوانی دەروونی و کۆمەڵایەتی بۆ قوربانییەکان و دابینکردنی قەرەبووکردنەوە و ڕێوشوێنی قەرەبووکردنەوە بۆ هەموو ڕزگاربووان ئەم بانگەشەیە بە بەردەوامی دووبارە کراوەتەوە لە بڕیارەکانی دواتری UNSC (2631(2022) و 2682(2023) بۆ درێژکردنەوەی ماوەی یونامی لە عێراق.

هەردوو لیژنەی مافەکانی مرۆڤ و لیژنەی بەرەنگاربوونەوەی ئەشکەنجە لە تێبینییە کۆتاییەکانیان سەبارەت بە عێراق کە لە مانگی ئازار و ئایاری 2022 دا دەرکراوە، داوایان لە حکومەتی عێراق کردووە لێکۆڵینەوە لەو پێشێلکارییە سێکسییانە بکات کە لەلایەن ئەندامانی داعشەوە ئەنجامدراون لەکاتی شەڕی چەکداریدا لە عێراق و دڵنیابوون لەوەی تاوانباران سزا دەدرێن قوربانیەکان یان ئەندامانی خێزانەکانیان بە تەواوی قەرەبوویان دەکرێنەوە. لیژنەی بەرەنگاربوونەوەی ئەشکەنجە جەختی لەوە کردەوە کە عێراق پێویستە مافی قوربانییەکان بۆ بەشداریکردن لە ڕێوشوێنە تاوانکارییەکان بە شێوەیەکی کاریگەر مسۆگەربکات، هاوکات پێویستە ڕێوشوێنی پارێزبەندی بگیرێتەبەر بۆ دوورکەوتنەوە لە بە ستیگماکردن و چەواشەکاری بۆ ڕێگریکردن لە دووبارەبوونەوەی زەبروزەنگ.

ڕاوێژکاری تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ڕێگریکردن لە جینۆساید هەروەها تیشکی خستە سەر گرنگی هەوڵەکان بۆ دڵنیابوون لە بەرپرسیارێتی لەو تاوانانەی لە عێراق ئەنجامدراون بۆ ئەوەی شکۆی ڕزگاربووان بگەڕێنرێتەوە و ڕێگری لە تاوانەکانی داهاتوو بکرێت.

[1] ئەنجومەنی ئاسایش. 2017. 2379. ٢،٥٣